Even vooraf. Onderstaand artikel had anderhalve week geleden al een ruwe vorm. Diezelfde dag had ik een gesprek met een, volgens mij, heel getalenteerde graficus. Pratend over deze blog vroeg ik hem of hij af en toe de blog wat wou illustreren. Ik zag in mijn gedachten wat snelle potlood tekeningen die parallel de tekst zouden lopen. Maar wat een schok toen ik onderstaande tekening ontving. Dit illustreert niet… dit bevat het artikel. De tristesse in de ogen is zo voelbaar, zelfs zonder dat de ogen zichtbaar zijn. Ik laat jullie zelf oordelen.

Met zware stap en bedroefde blik, die nog mistroostiger oogt dan anders, dreunen ze verder in een rij één na één. Het is een ingetogen stoet. Het enige geluid komt van de afgebroken struiken en de bonkende galm van neervallende takken. Dan zien ze de matriarch liggen. In een kring gaan ze rond het gigantisch lichaam staan. Hun gedachten gaan naar haar, die jarenlang de kudde geleid heeft en daar nu onbeweeglijk ligt. Met hun slurf aaien ze het levenloze lichaam. Lange tijd blijven ze zo staan. Tot de ‘tweede’ in lijn, een enorme olifant, de slurf in de lucht steekt en een snerpend signaal trompettert. De nieuwe leider heeft haar positie ingenomen. Nog wekenlang zullen ze hun dode vriend en oud-leider komen begroeten en eren.

Dit is wat ik in mijn verbeelding zag na het lezen van een aantal artikels over dit onderwerp. Het boeide mij buitenmate. Olifanten die er lomp en dom uitzien zouden intelligente dieren zijn. De olifanten (zowel de Afrikaanse als Aziatische) hebben een zeer grote en erg gekronkelde neocortex, een eigenschap die ook mensen, apen en enkele dolfijnensoorten hebben. Hoe fantastisch zou het zijn om in het hoofd van zo’n olifant te kunnen kruipen. Denkt dat dier? Beseft het dier dat het denkt? Geweten is dat olifanten veel tijd besteden aan het oplossen van problemen. Ze zijn in staat om hun gedrag radicaal te veranderen om een nieuwe uitdaging aan te kunnen, wat wijst op complexe intelligentie. Daarbij zoeken ze bijvoorbeeld uit hoe ze bepaalde (zelfs complexe) werktuigen kunnen gebruiken om bijvoorbeeld te ontsnappen. Ook zouden er olifanten zijn die bepaalde woorden van mensen beginnen te begrijpen.
Voldoende stof om verder te fantaseren…

De groep zet zich weer in beweging. Ze lopen voorbij hun kuddegezel en gooien met hun slurf, aarde en gras over haar heen. Door de emotie van verdriet staan de ogen vochtig. Het zal weer wennen zijn met de nieuwe leider. Zal deze het nog altijd hangende probleem van de plastiekberg kunnen oplossen?De dood van de vroegere leider is er gekomen na het eten van de verleidelijk riekende berg afval met hooggehalte aan zout. Nu de meeste struiken en bladeren kaal gevreten zijn moet de kudde olifanten op zoek naar andere voedselbronnen. De matriarch nam haar verantwoordelijkheid om als eerste van dat rare zootje te eten. Het is haar dood geworden! Gans de kudde is in rouw gedompeld.

Dit gedrag is geen alleenstaand feit. Al tientallen jaren wordt het rouwgedrag van olifanten bestudeerd.
Volgens een Britse studie doorlopen olifanten dezelfde rouwstadia als mensen. Er zijn emoties waar te nemen van ongeloof, frustratie, acceptatie en afscheid nemen. Ze houden dodenwake en gaan op rouwbezoek. Ze lijken de stoffelijke resten met eerbied te bejegenen. Volgens dit onderzoek doen olifanten zelfs aan ritueel gedrag rond de dood. Zoals een overleden soortgenoot begroeten door de slurf in diens mond te steken. Dat zou onder meer betekenen dat olifanten noties hebben van het concept ‘dood’. Er zijn verhalen over oude olifanten die de kudde verlaten om op een zogenaamd olifantenkerkhof te sterven. Over olifanten die een vol etmaal om beurten de wacht houden bij een dood baby’tje. Of olifanten die een aflijvige soortgenoot bedekken met aarde, gras en bladeren. Olifanten die beenderen van soortgenoten strelen en betasten. Een vrouwtjesolifant die haar dode baby dagenlang op haar slagtanden meedraagt, en de kudde die daar meedogend op reageert…
Vertonen olifanten ritueel gedrag en rouwen ze zoals mensen?
Ik laat mijn fantasie weer de vrije loop:

De nieuwe leider stapt richting de plastiek hoop en stamt met zijn dikke poten op de grond. Hij wil duidelijk maken dat het niet goed is hier van te eten. Gedurende een paar uur lopen de olifanten in het rond. Zij lijken een oplossing te zoeken voor iets. Dan stapt een van de oudere olifanten op een boom af en probeert hem uit de grond te trekken. Hij krijgt hulp van een jongere sterke olifant. Samen ontwortelen ze de vrij dikke boom. De oude olifant begint de boom voort te rollen maar dat lukt moeilijk met de takken. Na een poos vruchteloos proberen begint de olifant op de takken te stampen tot ze afbreken van de stam. Hierna lukt het rollen veel beter. Hij rolt de boom tot aan de rand van de afvalhoop. Het is alsof er een ‘ha, ja’ eureka moment door de kudde gaat. Ze gaan de omliggende takken en stenen rond de vuilnis rollen zodat de jongere olifanten niet meer bij het vuil kunnen. Een groot deel van het probleem opgelost. Maar de echte oplossing ligt bij ons. Denk daar maar eens over na! Wij moeten toch ook eens probleem oplossend kunnen denken!